De toekomst van de Nederlandse glastuinbouw: Het belang van de CO₂-transitie 

De Nederlandse glastuinbouw is de meest geavanceerde en productieve ter wereld. Met meer dan 10.000 hectare aan kassen produceert de sector een aanzienlijk deel van de Europese groenten, bloemen en planten. Deze hoge productie is mede mogelijk door de indrukwekkende Nederlandse stroom aan innovaties, het gebruik van warmte-krachtkoppeling (WKK) en CO₂-voorziening om de groei van gewassen te optimaliseren. Echter, met de huidige focus om het klimaatdoel te halen van 55% minder uitstoot in 2030 dan in 1990, staat de glastuinbouwsector voor een grote uitdaging: de transitie naar een duurzamer energiesysteem, waarbij het gebruik van fossiele brandstoffen en WKK sterk gereduceerd moet worden. En in 2040 zelf helemaal geëlimineerd dient te zijn.

Een cruciaal onderdeel van deze transitie is het vinden van alternatieve bronnen voor CO₂. Het grootste deel van de CO₂ die momenteel in de glastuinbouw wordt gebruikt, komt uit fossiele brandstoffen. De meest-voorkomende methode is het gebruik van CO₂ uit aardgasverbranding in warmtekrachtkoppelingsinstallaties (WKK), die warmte, elektriciteit en CO₂ leveren om de plantengroei te bevorderen. Een tweede manier is via het OCAP-pijpleidingnetwerk, dat CO₂ van industriële bronnen naar kassen transporteert, dit zijn uitgestelde emissies vanuit de industrie. Een derde, wel iets duurdere optie is vloeibare CO₂ die vanuit de industriële bronnen door vrachtwagens aan de Glastuinbouw wordt geleverd. Deze drie manieren van CO₂ produceren zijn wel afhankelijk van fossiele brandstoffen en daarom ook minder duurzaam. Gelukkig is de Nederlandse Glastuinbouw een koploper op het gebied van innovatie en in het ontwikkelen van alternatieve technologieën die kunnen helpen bij de CO₂-transitie, zodat de sector in 2040 klimaatneutraal kan worden én wereldwijd toonaangevend blijft. Direct Air Capture (DAC) is maakt het mogelijk voor de Glastuinbouw om zelf CO₂ uit de buitenlucht te filteren en biedt hierdoor een veelbelovende oplossing voor de toekomstige beschikbaarheid van betaalbare en circulaire CO₂

De uitdagingen van de huidige situatie

Afhankelijkheid van WKK en fossiele brandstoffen

Alle CO₂ die wordt gebruikt om plantengroei te stimuleren in de glastuinbouw komt via de planten en mensen alsnog in de atmosfeer. Alleen al in Nederland bedraagt de uitstoot van deze CO₂ enkele miljoenen tonnen per jaar. De meeste CO₂ die wordt gebruikt in de glastuinbouw wordt opgewekt vanuit fossiele brandstoffen, afgevangen in de industrie en getransporteerd naar de kassen of uit de WKK.  Deze technologie gebruikt aardgas om zowel elektriciteit als warmte op te wekken, met als bijproduct CO₂, dat direct in de kassen wordt toegepast voor het bevorderen van gewasgroei. Het probleem met dit systeem is echter de hoge CO₂-uitstoot die gepaard gaat met het verbranden van aardgas.  Daarnaast produceert de WKK in de winter weliswaar warmte, maar is de behoefte aan CO₂ in feite beperkt. In de zomer is er juist geen vraag naar warmte, waardoor de WKK vooral draait om CO₂ te genereren. . Dit draagt bij aan de opwarming van de aarde en onderstreept de noodzaak om de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen in de sector te verminderen.

Naarmate de transitie naar hernieuwbare energiebronnen wordt versneld, ontstaat er een structureel tekort aan CO₂ in de sector. Zonder een betrouwbare bron van CO₂ kan de productiviteit van de glastuinbouw worden aangetast, wat zowel economische als ecologische gevolgen heeft. CO₂ heeft zo te zeggen een ‘marketing probleem’: iedereen is ervan bewust dat er een overschot van is in de atmosfeer en dat deze in belangrijke mate verantwoordelijk is voor klimaatverandering. Hierdoor denkt men wereldwijd dat het een overbodige bron is waarvan we vanaf moeten. Toch is CO₂ een cruciale grondstof voor diverse industrieën, variërend van voedsel en dranken tot gezondheidszorg en productie. Het CO₂ tekort is daarom een groot probleem en is het dus van belang om nieuwe, duurzamere CO₂ bronnen te ontwikkelen waarbij de CO₂ niet meer uit fossiele brandstoffen wordt gehaald, waarbij de emissie uitgesteld plaatsvindt, maar uit een circulaire bron.

Het CO₂-tekort

Naarmate de sector minder gebruikmaakt van WKK, ontstaat er een tekort aan CO₂ voor de planten in de kassen. Dit tekort wordt versterkt door de dalende beschikbaarheid van CO₂ als bijproduct van fossiele brandstoffen in de industrie. Grote leveranciers van fossiele CO₂ zoals Shell en Yara verschuiven grote volumes CO₂ die nu nog aan de glastuinbouw geleverd wordt naar ondergrondse permanente opslag. Op deze wijze voorkomen deze bedrijven emissies via de glastuinbouw omdat via permanente opslag de CO₂-emissies van hun fossiele processen voorkomen worden. Externe levering van industriële CO₂ is geen lange termijn optie. Ook is het tekort aan CO₂ het gevolg van een onevenwicht tussen vraag en aanbod in zomer en winter, verergerd door “incidenten” zoals onderhoudsstops, pieken in gasprijzen en verstoringen in de toeleveringsketen zoals tijdens de pandemie, die nog steeds niet volledig zijn hersteld.

Het tekort aan CO₂ vormt een directe bedreiging voor de productiviteit van de tuinbouwsector. Zonder voldoende CO₂ vermindert de efficiëntie van fotosynthese, wat leidt tot lagere opbrengsten en een afname van de kwaliteit van de gewassen. De sector heeft daarom dringend behoefte aan alternatieve, duurzame bronnen van CO₂.

Direct Air Capture (DAC) als duurzame oplossing

_‍Wat is Direct Air Capture?

Direct Air Capture (DAC) is een technologie die CO₂ rechtstreeks uit de buitenlucht haalt, bijvoorbeeld op de locatie waar de CO₂ benodigd is, direct naast de kas. Dit proces maakt gebruik van absorptie en filtratietechnieken om CO₂ te binden en uit de lucht te halen. De vastgelegde CO₂ kan vervolgens worden gebruikt voor verschillende toepassingen, waaronder in de glastuinbouw.

In tegenstelling tot fossiele bronnen van CO₂, zoals WKK, produceert DAC geen schadelijke emissies. Dit maakt het een veelbelovende technologie om het CO₂-tekort in de glastuinbouw aan te pakken zonder afhankelijk te blijven van fossiele brandstoffen.

Voordelen van DAC voor de glastuinbouw

1. Stabiliteit van levering: DAC stelt telers in staat om hun eigen CO₂ productie te beheren door het op locatie te genereren. Dit biedt de mogelijkheid om de afhankelijkheid van externe CO₂ leveranciers- marktvolatiliteit te vermijden en een betrouwbare levering veilig te stellen.
2. Voorspelbare kosten: Door te investeren in eigen CO₂-apparatuur worden de CO₂-prijzen gestabiliseerd en minder volatiel door gasprijzen, CO₂ en energiebelastingen en prijsstijgingen vanuit de industrie.
3. Milieu-impact:  Omdat DAC CO₂ uit de lucht haalt, draagt het bij aan de wereldwijde klimaatdoelen door het verminderen van de CO₂ in de atmosfeer

Implementatie in de glastuinbouw

Hoewel Direct Air Capture (DAC) nog een relatief jonge technologie is, worden er al belangrijke stappen gezet richting grootschalige toepassing in de glastuinbouw. Diverse initiatieven en samenwerkingen spelen een cruciale rol in het ontwikkelen, testen en stimuleren van DAC in deze sector:

1. Koploperprogramma van Skytree: Vanuit Skytree is er een koploperprogramma opgezet waarbij specifieke glastuinbouwbedrijven worden ondersteund in de toepassing van DAC-technologie. Dit programma helpt tuinders om CO₂ duurzaam op de plaats van gebruik te genereren, waarmee zij onafhankelijk worden van externe CO₂-leveranciers. De ervaringen en inzichten uit dit programma dragen bij aan de verdere verfijning en acceptatie van DAC in de sector.
2. Onderzoek en innovatie via Samenwerkingen met Onderwijsinstellingen: Samenwerkingen met instellingen zoals Delphy, Vertify en Wageningen University & Research (WUR) dragen bij aan de wetenschappelijke onderbouwing van DAC in de glastuinbouw. Door middel van experimenten en onderzoek wordt de effectiviteit van DAC in kassen aangetoond. Deze onderzoeken helpen om de impact van verhoogde CO₂-concentraties op gewasgroei en productiviteit inzichtelijk te maken en bieden daarmee waardevolle gegevens voor de verdere ontwikkeling van DAC-technologie.
3. Beleidsinitiatieven en subsidies: Beleidsmaatregelen en subsidies vormen een belangrijke stimulans voor de introductie van DAC in de glastuinbouw. Overheden ondersteunen innovaties zoals DAC om de overgang naar een duurzamere sector te versnellen. Financiële steun verlaagt de investeringsdrempel voor tuinders en maakt het eenvoudiger om DAC in de bedrijfsvoering te integreren. Er zijn diverse subsidie-instrumenten beschikbaar om DAC voor de glastuinbouw versneld in te voeren. Hierbij valt te denken aan MEI, EG, EIA, DE SIG&F voor de glasgroentebedrijven en mogelijk SDE++ 
4. Grassroots initiatieven zoals de Carbon Conference: Initiatieven zoals de Carbon Conference brengen tuinders, technologiebedrijven en beleidsmakers bij elkaar om samen te werken aan een routekaart voor een versnelde koolstoftransitie. Tijdens deze bijeenkomsten worden strategieën ontwikkeld en kennis uitgewisseld, wat de adoptie en opschaling van DAC in de glastuinbouwsector versterkt. Deze samenwerkingsverbanden spelen een cruciale rol in de groei van DAC als duurzame oplossing voor CO₂-toepassing.
5. Brede ondersteuning vanuit de sector: De Nederlandse glastuinbouw is mede succesvol vanwege de sterke samenwerkingsverbanden. Allerlei organisaties ondersteunen technologische innovaties en dragen hun steentje bij aan de snelle invoering van DAC in Nederland. De volgende organisaties hebben daar een belangrijke bijdrage aan geleverd: Horticoop, DivisionQ, World Horticenter, AVAG, Horti Heroes, Dutch Greenhouse Delta, Glastuinbouw Nederland (Kas als Energiebron), maar ook onderzoeksinstellingen die helpen te bewijzen en praktijkonderzoek bij DAC werkt in de praktijk zoals Wageningen University & Research (WUR), Delphy en Vertify. (voeg link toe naar case studies)
6. Synergie met andere duurzame technologieën: De Kas van de Toekomst: DAC wordt geïntegreerd met andere duurzame innovaties in projecten zoals de "Kas van de Toekomst," waarbij verschillende technologieën samengebracht worden om de glastuinbouw duurzamer te maken. DAC wordt hier gecombineerd met oplossingen zoals energie-efficiënte klimaatbeheersing en waterbeheer, om kassen CO₂-neutraal en toekomstbestendig te maken. De recente pitch-winst van dit project benadrukt het potentieel om met innovatieve technologieën zoals DAC de sector te verduurzamen en de productiviteit te verhogen.

Dankzij de samenwerking van koplopers, glastuinbouw organisaties, onderwijsinstellingen, beleidsmakers en andere duurzame initiatieven, wordt DAC steeds meer gepositioneerd als een rendabele, schaalbare oplossing voor de glastuinbouw. De gezamenlijke inspanningen versnellen de ontwikkeling van DAC, met als doel om op korte termijn bij te dragen aan een duurzame en toekomstbestendige glastuinbouwsector.

Conclusie

De CO₂-transitie in de Nederlandse glastuinbouw is onvermijdelijk en essentieel voor de toekomst van de sector. Terwijl de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen zoals WKK en afvang bij fossiele bronnen afneemt, biedt Direct Air Capture een veelbelovende en duurzame oplossing voor het dreigende CO₂-tekort. Door deze technologie te omarmen, kan de sector niet alleen haar productiviteit behouden, maar ook bijdragen aan de bredere klimaatdoelen van Nederland en Europa. Beleidsmatige ondersteuning en samenwerking tussen de overheid, wetenschap en het bedrijfsleven zijn essentieel om deze transitie te versnellen en succesvol te maken. 

De toekomst van de Nederlandse glastuinbouw is groen, en DAC kan daarin een cruciale rol spelen.